ازدواج موقت و حقوق و تکالیف زوجین در این نوع زناشویی کدام است؟

از نظر شرعی و قانونی ازدواج دو نوع می باشد که شامل نکاح دائم و نکاح منقطع است. در نکاح دائم برخلاف نکاح موقت یا منقطع مدت زمان خاصی وجود ندارد در حالی که همانطور که از عنوان ازدواج موقت که در بیان عامه تحت عنوان صیغه از آن یاد می شود مشخص می باشد، زوجین برای زندگی مشترک مدتی را تعیین می کنند و پس از اتمام مدت مذکور، رابطه زوجیت آنها خاتمه می یابد. درست است که در جامعه ما اصل این است که رابطه زوجیت به نکاح دائم ختم شود اما این به معنای غیر قانونی بودن نکاح موقت نمی باشد به همین دلیل است که قانونگذار در قانون مدنی به این ازدواج پرداخته است و جهت جلوگیری از تعارضات و اختلافات، احکام و حقوق و و تکالیف قانونی هریک از زوجین را مشخص نموده است. در این مقاله به ازدواج موقت و حقوق و تکالیف زوجین در این ازدواج خواهیم پرداخت.

ازدواج موقت چیست؟

ازدواج موقت، متعه یا همان صیغه، که در قانون مدنی از آن به نکاح منقطع یاد شده، ازدواجی است که جهت جلوگیری از گناه، تامین نیازهای روحی و رفع  غرایز جنسی صورت گرفته و با انعقاد آن با رعایت شرایط انعقاد عقود که عبارت از شرایط عمومی قراردادها از جمله قصد و رضای طرفین، اهلیت و مشروعیت جهت، و همچینین شرایط اختصاصی عقد نکاح که از جمله آنها خالی بودن از موانع نکاح می باشد، به رسمیت شناخه شده احکام و مقررات آن تعیین و بیان گردیده است.در ازدواج موقت، همانطور که از نامش پیداست، مدت زندگی و رابطه زناشویی مشخص می باشد و پس از این مدت رابطه زوجیت منحل می شود.

ماده ۱۱۲۰ و 1139 قانون مدنی در این خصوص بیان می دارند: عقد نکاح به فسخ یا به طلاق یا به بذل مدت در عقد انقطاع منحل می‌شود، طلاق مختص عقد دائم است و زن منقطعه به انقضای مدت یا بذل آن از طرف شوهر از زوجیت وی خارج می‌شود.

با انحلال یا بذل مدت یا وفات شوهر،در ازدواج موقت، وظیفه نگهداری عده بر عهده زن می باشد. براساس قانون مدنی، عده طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت و انقضاء آن در مورد نکاح منقطع در غیر حامل دو طهر است مگر این که زن با اقتضای سن عادت‌ زنانگی نبیند که در این صورت ۴۵ روز است. اما در صورت حامله بودن زن یا فوت شوهر؛ عده در ازدواج موقت و دائم یکسان می باشد فلذا  عده طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت و انقضای آن در مورد زن حامله تا وضع حمل است و عده وفات چه در نکاح دائم و چه منقطع چهار ماه و ده روز است، مگر این که زن آبستن باشد که در این صورت عده وفات تا‌ موقع وضع حمل است، مشروط بر این که فاصله بین فوت شوهر و وضع حمل از چهار ماه و ده روز بیشتر باشد والا مدت عده همان چهار ماه و ده روز ‌خواهد بود.

احکام مالی ازدواج موقت

در خصوص مهریه و نفقه زن و همچنین ارث بری زوجین در ازدواج موقت لازم است بدانیم که با توجه به اینکه در ازدواج موقت تعیین مهریه از ابتدا از شرایط صحت چنین عقدی می باشد در صورت عدم تعیین مهریه چنین عقدی باطل است، اما در خصوص نفقه به دلیل عدم بیان قانون و شرع در این خصوص، زن در غیر مواردی که در مفاد توافق طرفین مقرر شده مستحق دریافت نخواهد بود بنابراین زنانی که ازدواج موقت را بر مبنای دریافت هزینه های زندگی با مرد قبول می کنند، حتما باید این موضوع را در سند نکاحیه قید نمایند، در غیر اینصورت اثبات موضوع توافق شفاهی بر نفقه با مشکل مواجه خواهد شد.

در خصوص ارث نه تنها در صورت سکوت عقد موقت، زوجین از یکدیگر ارث نمی برند بلکه در صورت شرط توارث هم از چنین حقی برخوردار نخواهند شد.

نکته:ماده 940 قانون مدنی: زوجین که زوجیت آنها دائمی بوده و ممنوع از ارث نباشند از یکدیگر ارث میبرند.

نکته: ماده 1106 قانون مدنی: در عقد دائم نفقه زن بر عهده شوهر است.

نکته: عده عبارت است از مدتی که تا انقضای آن زنی که عقد نکاح او منحل شده است نمی‌تواند شوهر دیگر اختیار کند. 

نکته: فرزند حاصله از ازدواج موقت شرعی بوده و ملحق به پدر می شود به همین جهت به مانند فرزند حاصل از ازدواج دائم ارث می برد.

 حقوق  و تکالیف زوجین در ازدواج موقت

ازدواج موقت خالی از حق و تکلیف نبوده و سبب ایجاد و برخورداری از حقوق و تکالیفی  برای زوجین می شود که در ادامه به آنها می پردازیم:

1. برخورداری زن از مهریه: برخلاف نفقه که مختص ازدواج دائم بوده و تنها در صورت شرط ضمن عقد یا انعقاد ازدواج موقت برپایه نفقه زن مستحق دریافت می شود، مهریه از شرایط صحت ازدواج موقت می باشد و در هرحال به زن تعلق می گیرد و در صورتی که مرد نسبت به پرداخت آن اقدام ننماید زن می تواند بر مبنای صیغه نامه از طریق مرجع قضایی نسبت به دریافت مهریه خود اقدام نماید.
2. ثبت ازدواج موقت: ازدواج موقت اساساً نیاز به ثبت ندارد مگر اینکه زن باردار شود یا اینکه ثبت ازدواج به صورت شرط ضمن عقد قید شده باشد. در موارد الزام به ثبت ازدواج موقت اگر مرد خودداری نموده و اقدامی انجام ندهد بر اساس ماده 49 قانون حمایت خانواده، به مجازات عدم ثبت ازدواج موقت که شامل حبس تعزیری درجه 5 یا جزای نقدی درجه 7 می باشد محکوم می شود.
3. تمکین: ازدواج موقت باعث ایجاد علقه زوجیت بین زوجین می شود.در عقد موقت به مانند عقد دائم زن می بایست از همسرش تمکین خاص و عام نماید و موقت بودن چنین ازدواجی مانع از تمکین نمی باشد مگر اینکه در خصوص تمکین خاص، شرط عدم نزدیکی شده باشد.
4. حسن معاشرت: درست است که مبنای ازدواج موقت رفع غرایز جنسی و پرکردن خلأهای عاطفی می باشد اما این به معنای الزامی نبودن حسن معاشرت در چنین ازدواجی نمی باشد، فلذا در ازدواج موقت به مانند ازدواج دائم زوجین ملزم به حسن معاشرت بایکدیگر هستند.
5. بخشش مدت باقیمانده: در صورتی که مدت ازدواج موقت طولانی بوده (به اصطلاح رایج عامه مردم 99 ساله) و مرد به حقوق و تکالیف خود عمل ننماید و به این واسطه زن دچار عسر و حرج شود، این حق برای زن ایجاد خواهد شد که به مرجع قضایی مراجعه کرده و درخواست بخشش مدت باقیمانده را بنماید با اثبات عسر و حرج، طلاق صورت نگرفته بلکه بذل مدت باقیمانده صورت می گیرد. در خصوص عدم رعایت حقوق و تکالیف توسط زن باید گفت که در این صورت مرد می تواند هر زمان که خواست، نسبت به پرداخت مهریه اقدام نموده و با بذل مدت باقیمانده به ازدواج خاتمه دهد.

نکته: در ازدواج موقت طلاق جایی ندارد و انحلال این رابطه با سه عنوان انقضای مدت،بذل مدت و همچنین فوت یکی از زوجین محقق می شود.

سخن پایانی

ازدواج موقت یا صیغه، ازدواجی است که برای مدت معین صورت می گیرد و در عین داشتن برخی آثار مشابه ازدواج دائم، دارای تفاوت هایی نیز می باشد از جمله این تفاوت ها می توان به عدم ارث بری، عدم دریافت نفقه و عدم نیاز به ثبت چنین ازدواجی اشاره کرد، این پیمان دارای پشتوانه شرعی و اجتماعی بوده با آنچه ازدواج سفید نامیده می شود تفاوت کلی دارد، دارای احکام مخصوص به خود بوده و در حمایت قانون است.