در چه شرایطی مهریه به زن تعلق نمی گیرد؟

عقد نکاح اعم از دائم و موقت، سبب ایجاد حقوق و مزایایی برای زن می شود و مرد به عنوان یک تکلیف موظف به تامین آن می باشد، ازجمله این حقوق مهریه یا صداق می باشد. براساس ماده 1082 قانون مدنی به محض وقوع عقد زن مالک مهریه شده و می تواند هرگونه تصرفی در آن بنماید. در واقع مهریه ازجمله حقوق مالی زن می باشد که بصورت عندالمطالبه یا عندالاستطاعه تعیین می شود، تفاوت این دو قسم مهریه در این است که در حالت عندالمطالبه، مرد موظف به پرداخت مهریه در هرزمانی که زن تعیین کند می باشد و در مهریه عندالاستطاعه باشد درخواست زن برای دریافت کافی نبوده بلکه استطاعت مالی مرد برای برای پرداخت نیز باید اثبات شود. براساس باور عامه زن در صورتی که فوت کند و یا اینکه هنوز جدا نشده و طلاق نگرفته باشد نمی تواند مهریه خود را طلب کند، اما باید بدانیم که فوت زن و حتی ادامه دادن زندگی مشترک و عدم وقوع طلاق، نمی تواند مانع از دریافت مهریه توسط زن شود زیرا همانطور که گفتیم به محض وقوع عقد نکاح زن مالک مهریه می شود. جالب تر این است که حتی زنی که ناشزه باشد و یا اینکه به همسر خود خیانت کند نیز مستحق دریافت مهریه می باشد و این امور نمی تواند مالکیت زن نسبت به مهریه را خدشه دار نماید. در این مقاله به این موضوع می پردازیم که آیا اساساً شرایطی وجود دارد که زن مستحق دریافت مهریه نباشد؟ شرایط عدم استحقاق مهریه کدامند؟

شرایط عدم تعلق مهریه به زن

همانطور که در قسمت بالا بیان کردیم وقوع عقد نکاح سبب تعلق مهریه به زن به عنوان یکی از حقوق مالی منبعث از نکاح می شود اما لازم است بدانیم که در صورت حصول شرایطی(قانونی) زن محروم از دریافت مهریه می شود. عدم تعلق مهریه با نقصان در تعلق مهریه متفاوت است، در نقصان از دریافت مهریه، زن مستحق دریافت مهریه می باشد اما به جای دریافت کامل مبلغ مهریه، نصف آن به وی تعلق می گیرد مثلا در حالتی که رابطه زوجیت دائم به طلاق ختم شده و نزدیکی در این بین صورت نگرفته باشد ویا اینکه نکاح دائم قبل از نزدیکی فسخ شود و مرد عنن باشد.

موارد قانونی معافیت از پرداخت مهریه 

 اما در عدم تعلق مهریه به زن، وی مستحق هیچ مقدار از مهریه نیست وبه طور کامل از این حق محروم می شود، شرایطی که سبب می شوند به زن مهریه تعلق نگیرد از قرار ذیل می باشند:

1-بطلان نکاح: براساس ماده 1098 قانون مدنی: در صورتی که عقد نکاح اعم از دائم یا منقطع، باطل بوده و نزدیکی واقع نشده، زن حق مهر ندارد و اگر مهر را گرفته شوهر می‌ تواند آن را ‌استرداد نماید. بنابراین براساس ماده مذکور، در صورتی که معلوم شود نکاح از ابتدا باطل بوده این امر موجب عدم تعلق مهریه به زن خواهد شده به شرط آنکه که در این میان نزدیکی صورت نگرفته باشد.

مثلاً از موجبات بطلان عقد موقت عدم ذکر مهریه در آن است، براساس ماده 1095 قانون مدنی: در نکاح منقطع عدم مهر در عقد موجب بطلان است.

همچنین عدم وجود یکی از شرایط ماده 190 قانون مدنی در عقد نکاح دائم، این عقد محکوم به بطلان می باشد.

2-فسخ نکاح قبل از نزدیکی: براساس ماده 1101 قانون مدنی: هر گاه عقد نکاح قبل از نزدیکی به جهتی فسخ شود زن حق مهر ندارد، مگر در صورتی که موجب فسخ عنن باشد که در این صورت، با‌ وجود فسخ نکاح، زن مستحق نصف مهر است. بنابراین فسخ نکاح قبل از نزدیکی سبب عدم تعلق مهریه به زن می شود و تفاوتی نمی کند علت فسخ چه چیزی باشد مگر حالتی که علت فسخ به دلیل عیب مرد ناشی از عنن باشد که در این حالت نصف مهریه به زن تعلق می گیرد.

نکته: فسخ نکاح به علت عنن مرد قبل از نزدیکی سبب عدم تعلق مهریه به صورت کامل نمی شود زیرا در صورتی که مرد عنن بوده و فسخ نکاح قبل از نزدیکی به این واسطه صورت گرفته باشد زن مستحق دریافت نصف مهریه می باشد.

نکته: فسخ نکاح، مختص ازدواج دائم بوده و در ازدواج موقت فسخ راه ندارد.

نکته: در صورتی‌ که زن و مرد قبل از نزدیکی از یکدیگر جدا شوند، مهریه زوجه موقت نصف می‌شود.

3-فوت زوجین قبل از نزدیکی و تعیین مهریه: در ازدواج دائم برخلاف ازدواج موقت، تعیین نکردن مهریه خللی به صحت ازدواج وارد نکرده و زوجین می توانند بعد از وقوع نکاح نسبت به تعیین مهریه اقدام کنند. سوال این است در صورتی که مهریه بین زوجین تعیین نشده باشد و یکی از زوجین قبل از تعیین مهریه فوت کند تکلیف مهریه زن چه می شود؟ پاسخ به  این سوال از قرار ذیل است:

•  براساس مواد 1087 و  1088 قانون مدنی، اگر قبل از تعیین مهریه یکی از زوجین است فوت کند و نزدیکی واقع شده باشد زن مستحق دریافت مهرالمثل خواهد بود اما در صورتی که قبل از نزدیکی و تعیین مهریه یکی از زوجین فوت نماید زن مستحق دریافت مهریه به صورت مطلق نخواهد بود.

 براساس ماده 1093 قانون مدنی، اگر قبل از تعیین مهریه و نزدیکی طلاق صورت بگیرد زن مستحق دریافت مهرالمتعه خواهد بود و اگر طلاق قبل از تعیین مهریه و بعد از وقوع نزدیکی صورت بگیرد، زن مستحق دریافت مهرالمثل خواهد بود.

 براساس ماده ۱۰۹۴ قانون مدنی: برای تعیین مهرالمتعه حال مرد از حیث غنا و فقر ملاحظه می شود.

 براساس ماده ۱۰۹۱ قانون مدنی: برای تعیین مهرالمثل باید حال زن از حیث شرافت خانوادگی و سایر صفات و وضعیت او نسبت به اماثل و اقران و اقارب و همچنین‌ معمول محل و غیره در نظر گرفته شود.

نکته: بنابراین تفاوت مهرالمثل و مهرالمتعه لحاظ وضعیت زن در اولی(مهرالمثل) و ملاحظه احوالات زن از نظر جایگاه اجتماعی و ..... در دومی (مهرالمتعه) می باشد.

سخن پایانی

اساساً با وقوع نکاح زن مالک مهریه می شود اما در صورتی که قبل از تعیین مهریه و وقوع نزدیکی، زوجه یا زوج فوت کند، یا نکاح صورت گرفته از ابتدا باطل باشد و همچنین اینکه نکاح قبل از نزدیکی، غیر از موردی که مرد عنن می باشد فسخ شود زن از دریافت مهریه محروم مانده و هیچ مهریه ای به وی تعلق نمی گیرد.