حتماً بارها این جمله را شنیده اید که پدر یا همسری بیان کرده است که قصد دارد فرزند یا همسر خود را از ارث محروم نماید، باید بدانیم که بحث از ارث مربوط به زمان بعد از فوت می باشد و شخص به لحاظ قانونی و شرعی نمی تواند وراث را از ارث محروم نماید و در صورتی که وصیت نماید فلان وارث از ارث محروم شود، چنین وصیتی فاقد اعتبار بوده و باطل می باشد اما بطلان چنین وصیتی به این معنا نمی باشد که مورث نتواند سبب محرومیت وراث از ارث شود بلکه راهکارهای قانونی مربوط به قبل از فوت شخص در این زمینه می توانددر این مقصود وی را یاری دهد، که در این مقاله به آنها خواهیم پرداخت.
آیا محرومیت از ارث امکان پذیر است؟
ارث یا ماترک دارایی مثبت و منفی است که پس فوت شخص به صورت قهری به وراث منتقل می شود، اما لازم است که وراث پیش از تصرف در ماترک نسبت به ادای دیون اقدام نمایند.حال سوال این است که آیا مورث می تواند وراث قانونی خود را از ارث محروم نماید؟
محرومیت از ارث با محروم کردن از ارث متفاوت می باشد، به لحاظ قانونی و شرعی مورث نمی تواند وراث خود را به طور کلی از ارث محروم نماید، اما در خصوص محرومیت از ارث می توان گفت که براساس شرع و قانون برخی شرایط سبب عدم برخورداری و محروم شدن اشخاص از ارث می شوندشرایط محرومیت از ارث به قرار زیر است:
1- قتل عمدی: در صورتی که وارث عمداً اقدام به قتل مورث خود نموده باشد از او ارث نمی برد.
براساس ماده 880 قانون مدنی :
- « قتل از موانع ارث است بنابراین کسی که مورث خود را عمداً بکشد از ارث او ممنوع می‌شود اعم از این که قتل بالمباشره باشد یا‌بالتسبیب و منفرداً باشد یا به شرکت دیگری. »
2- کفر: در صورتی که وارث کافر بوده و مورث مسلمان باشد در این صورت امکان ارث بری برای وارث وجود ندارد. بر اساس ماده 881 مکرر قانون مدنی:
- «کافر از مسلم ارث نمی‌برد.»
نکته: در صورتی که مورث کافر بوده و وارث مسلمان باشد در این صورت مسلمان از کافر ارث برده و از ارث محروم نمی شود.
3-زنازادگی: در صورتی که فردی حاصل زنا باشد در این صورت از زانی و زانیه ارث نمی برد.
4- لعان: در صورت تحقق لعن بین زوجین و فوت یکی از آنها در مدت عده، ارث بردن ممکن نمی باشد. براساس ماده 882 قانون مدنی :
- « بعد از لعان زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند و همچنین فرزندی که به سبب انکار او لعان واقع شده از پدر و پدر از او ارث نمی‌برد لیکن فرزند مزبور از مادر و خویشان مادری خود و همچنین مادر و خویشان مادری از او ارث می‌برند. »
نکته: لعان در لغت به معنی لعنت کردن است و در اصطلاح عبارت است از اظهار لعن و نفرت بین زوجین با صیغه‌ی مخصوص، با این منشاء که شوهر به همسر خود نسبت زنا بدهد و یا فرزندی را که شرعاً ملحق به اوست، انکار کند.
نکته: لعان سبب محرومیت فرزند از ارث پدر و همچنین محرومیت پدر از ارث فرزند می باشد، در صورت رجوع پدر از لعان تنها فرزند از پدر ارث می برد.
راهکار قانونی محروم کردن از ارث
با فوت شخص اموال وی به وراث منتقل می شود و اشخاص نمی توانند وصیت نموده و بیان نمایند که فلان وارث از ارث محروم شود یا از اموالم به او نرسد، زیرا قواعد و قوانین ارث در رابطه مستقیم با نظم عمومی بوده و توافق خلاف آن ممکن نمی باشد. البته برای اینکه شخصی بتواند مانع از ارث بردن همه وراث یا برخی از آنها بعد از فوت خود بشود می بایست اقدامات قانونی لازم را قبل از فوت خود و در زمان حیاتش تدارک ببیند.
همانطور که میدانیم شخص در زمان حیاتش مالک تام اموال خود بوده و می تواند هرگونه دخل و تصرفی را در آنها بنماید، راهکارهای قانونی که سبب می شود وراث به طور کلی یا جزئی از ارث محروم شوند از قرار ذیل می باشند:
1- وصیت: مورث می تواند با تنظیم وصیت(با رعایت شرایط قانونی اعتبار)، تا یک سوم از اموالش را به یکی از وراث یا چند نفر از وراث یا حتی شخص ثالث، منتقل نماید و با این اقدام خود سبب شود که وراث یا بعضی از آنها از ارث کمتری بهره ببرند. وصیت بر دو نوع می باشد: وصیتی که سبب برخورداری و تملیک می شود که وصیت تملیکی است، و وصیتی که جهت انجام کار یا تصرفی توسط موصی(وصیت کننده) است و وصیت عهدی نام دارد منظور از وصیت در این مقاله نوع اول است.
نکته: وصیتی که مبتنی بر بیش از یک سوم اموال باشد در صورتی نافذ می باشد که سایر وراث نسبت به آن توافق نموده قبولی (اجازه) خود را اعلام نمایند در غیر اینصورت وصیت نسبت به مقدار زاید بر ثلت باطل می باشد.
نکته: وصیت به محروم کردن وارث، حتی اگر مورد قبول محروم شونده از ارث باشد نیز نافذ نبوده و باطل می باشد.
2- صلح عمری: صلح عمری یکی از بهترین راه های انتقال اموال قبل از فوت و حربه ای جهت محروم کردن سایر وراث از ارث می باشد. در این نوع صلح شخص اموال و دارایی های خود را به یکی از وراث منتقل می کند اما با این شرط که تا زمانی که وی زنده است اختیار تام داشته و در واقع اموال همچنان در ید وی بوده و حتی منافع حاصل از اموال منتقل شده تا لحظه فوت به وی تعلق گیرد. در این نوع صلح گرچه انتقال اموال و دارایی صورت می گیرد، اما حق انتفاع از مال مذکور تنها به مالک اولیه و بدون رضایت وی می تواند دخل و تصرف حقوقی یا مادی در مال نمود.
در مورد املاک دارای سند رسمی، برای اینکه صلح عمری به رسیمیت شناخته شود لازم است که طرفین جهت ثبت آن به دفتر اسناد رسمی مراجعت نمایند و سند مصالحه رابه شرط عمری تنظیم کنند در این صورت عین مال به صورت مشروط به متصالح منتقل شده اما منافع آن در اختیار مصالح باقی است، اما در خصوص املاک و اموال دارای سند عادی نیاز به تنظیم دفتر اسناد نیست.
3-بیع: در صورتی که مورث قبل از فوت خود مال یا اموال خود را به یکی از وراث یا شخص ثالثی از طریق بیع منتقل نماید با این اقدام، عملاً باعث محروم کردن وراث از ارث شده است. بیع به دو نوع مشروط و مطلق تقسیم می شود در بیع مطلق مورث اموال خود را قبل از فوت منتقل می کند اما در بیع مشروط در قالب شرط فعل می توان بر انتقال گیرنده شرط کرد که تا زمانی که در قید حیات است در مبیع، تصرفی ننماید و بعد از فوت وی از مال استفاده نماید.
4- وقف: در صورتی که مورث اقدام به وقف عام یا خاص اموال خود بنماید از آنجا که در وقف عین مال حبس شده "یعنی از مالکیت واقف خارج می شود" و این خروج نیز دائمی می باشد، این اقدام، عملاً سبب محروم کردن وراث از ارث می شود.
5- هبه: در صورتی که مورث قبل از فوت خود مجاناً یا معوضاً مقداری از اموال یا تمام اموال خود را به یکی یا چند نفر از وراث یا شخص ثالثی منتقل نماید، این عمل حقوقی در حالت هبه بلاعوض به نحو احتمالی و در هبه معوض به طور قطعی سبب محرومیت تمام وراث یا وراث خاصی که مدنظر مورث می باشد، می شود.
سخن پایانی
افراد در زمان حیات خود حق هرگونه دخل و تصرف در اموال خود را دارا می باشند اما پس از فوت این اختیار از آنها زائل شده و تصرف اموال در اختیار وراث قرار می گیرد در صورتی که شخصی بخواهد یکی از وراث یا تمام وراث از وی ارث نبرند نمی تواند با وصیت کردن خود به این خواسته خود جامه عمل بپوشاند زیرا چنین وصیتی باطل بوده و اثر قانونی ندارد. بهتر است که افراد در صورتی که قصد دارند وارث یا وارثانی را از ارث محروم نمایند از طریق قانونی و در زمان حیات خود اقدام نمایند. به همین منظور با تنظیم وصیت تملیکی، صلح عمری، هبه، وقف و بیع عملاً به صورت قانونی سبب محروم شدن وراث یا وارث از ارث می شوند.
تنظیم اظهارنامه
مشاوره حقوقی حضوری