عدم تمکین یا ناشزه بودن زن چیست و قانوناً چه آثاری دارد؟

با وقوع نکاح زن و مرد نسبت به یکدیگر دارای حقوق و تکالیفی می شوند که ملزم به مراعات آنها می باشند و در صورتی که سرناسازگاری داشته و از هم اطاعت نکرده یا اصطلاحاً تمکین نکنند ناشزه محسوب شده و این حق برای طرف مقابل ایجاد شده برای پایه این عدم تمکین از مکانیزم قانونی جهت واکنش استفاده نمایند.علیرغم باور عامه که نشوز را فقط در خصوص زنان حادث می دانند، باید دانست که در صورتی که مرد نیز تمکین عام و خاص را مراعات ننماید نشوز و  محسوب شده و زن می تواند از این باب و در قالب اثبات عسر و حرج نسبت به تقاضای طلاق اقدام نماید. در مقاله حاضر به بررسی طرق تحقق نشوز یا همان عدم تمکین زن و آثار ناشی از این عمل خواهیم پرداخت.

نشوز  یا عدم تمکین به چه معناست ؟

نشوز در لغت به معنای ارتفاع و بلند شدن است در اين ديدگاه، نشوز به كراهت داشتن و اشمئزاز هر يک از زوجین از ديگري و نافرماني (استعصاء) از همسر و سوء معاشرت با وي معنا شده است، لذا مراد از نشوز نافرمانی و عدم تمکین می باشد در واقع برای اینکه نشوز محقق شود کافیست یکی از زوجین به تکالیف زناشویی خود مقابل دیگری عمل ننماید. عدم تمکین یا نافرمانی اعم از تمکین خاص که همان روابط جنسی است و تمکین عام می باشد. تمکین عام به نوعی شامل پذیرش ریاست مرد در خانواده از سوی زن بوده به این معنا که زن می بایست با مرد حسن معاشرت داشته باشد به عنوان مثال، جهت تربیت فرزندان مساعدت نماید، بدون اذن همسر از منزل خارج نشده و در منزل مشترک به سر برد مگر اینکه ضمن عقد نکاححق تعیین مسکن به زن واگذار شده باشد.

آنچه محتاج به توجه است آنکه بحث از نشوز در جایی مطرح می شود که نزدیکی توسط زن نسبت به شوهرش سابقه داشته باشد و این اقدام در مرحله ای قطع گردد، بنابراین درخصوص زوجه باکره تا قبل از پرداخت کامل مهریه وی مشروط بر آنکه حال و عندالمطالبه باشد، نشوز قابل تصور نیست چرا که به لحاظ وجود حق حبس قانوناً اختیار عدم انجام وظایف زناشویی برای وی تا زمان دریافت کامل مهریه وجود دارد و این عدم تمکین نیز مسقط حق نفقه نیست.

در این خصوص ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی بیان می دارد:

•  زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود. 

در خصوص تمکین عام مرد نیز به عنوان مثال بارز آن پرداخت نفقه از سوی او به زن و همچنین حسن برخود با وی می باشد. باور غلط مرسوم در عرف، عدم تمکین را تنها مختص زنان می داند اما باید گفت مرد نیز در صورتی که به وظایفی که شرعاً و قانوناً در مقابل همسرش بر عهده دارد عمل نکند و نسبت به آنها بی اعتنا باشد نشوز محسوب میگردد.

نکته: عدم تمکین و نشوز مختص به نکاح دائم نیست و در نکاح موقت نیز راه دارد لذا در صورت درج شرط نفقه در نکاح موقت عدم تمکین موجب سلب حق زن بر نفقه خواهد بود.

آثار ناشی از عدم تمکین توسط زن کدام است؟

با توجه به آنچه تا کنون گفته شد نشوز یا عدم تمکین اعم از تمکین عام و خاص می باشد. در صورتی که زن به وظایف زناشویی خود عمل ننماید این حق برای مرد ایجاد می شود که با مراجعه به دادگاه خانواده از زن درخواست نموده که نسبت به اعمال وظایف زناشویی اقدام نماید برای این منظور می بایست نسبت به تقدیم دادخواست الزام به تمکین اقدام نماید. در صورتی که زن با توجه به درخواست مرد "بدون عذر موجه" همچنان به تمرد از تکالیف خود ادامه داد و تمکین ننمود حکم عدم تمکین صادر می شود و به این طریق زن از دریافت نفقه محروم خواهد ماند. اما پیامد عدم تمکین زن منحصر به محرومیت از دریافت نفقه نبوده و در صورت اثبات عدم تمکین زن بدون عذر موجه، اگر مرد وی را طلاق دهد تنصیف دارایی شامل وی نمی شود. صدور حکم عدم تمکین این حق قانونی را به مرد می دهد که بدون اذن همسر اول (ناشزه) اقدام به ازدواج مجدد بنماید. همچنین عدم تمکین زن سبب می شود که از دریافت نحله ایام زوجیت نیز محروم گردد.

بنابراین آثار عدم تمکین را می توان در موارد ذیل خلاصه نمود:

1. محرومیت از دریافت نفقه براساس ماده 1108قانون مدنی
2. عدم برخورداری از حق تنصیف دارایی
3. محرومیت از دریافت نحله ایام زوجیت
4. ازدواج مجدد مرد براساس  ماده 16 و 17 قانون حمایت خانواده

نکته: در صورتی که زن به دلیل بیماری جنسی یا مقاربتی همسرش با او رابطه جنسی نداشته باشد یا اینکه خوف جانی از همسرش سبب ترک منزل شده باشد به دلیل موجه بودن معاذیر بیان شده از دریافت نفقه محروم نمی گردد و سایر آثار فوق نیز بر او تحمیل نمی شود.

نکته: نشوز یا عدم تمکین ارتباطی به پرداخت مهریه ندارد و زنی که از همسرش نافرمانی نماید "از دریافت مهریه محروم نمی شود" زیرا براساس ماده 1082 قانون مدنی ، به محض وقوع نکاح زن مالک مهریه می شود و ناشزه شدن بعدی زن خللی در حق مسجل او نسبت به مهریه ایجاد نمی کند.

نکته: جهت اثبات عدم تمکین از سوی زن می توان به شهادت شهود یا اقرار متمسک شد و دادگاه خانواده در این موضوع صالح به رسیدگی و صدور رای است.

نکته: عدم تمکین از سوی زن به دلیل جرم نبوده و این عمل مجازاتی در پی نخواهد داشت.

سخن پایانی

 تمکین به معنای فرمان برداری و اطاعت است و در مقابل نشوز یا عدم تمکین قرار می گیرد. در واقع در صورتی که هریک از زوجین از ایفای وظایف زناشویی اعم از تمکین عام و خاص خودداری ورزند مرتکب نشوز شده و این حق برای طرف مقابل ایجاد می شود که نسبت به اقدامات قانونی در این خصوص اقدام نموده و از حقوقی که که قانون و شرع برای وی قرار داده است بهره مند گردد. درست است که عموماً نشوز برای زن به کابرده می شود و مردم نیز فقط زن را ناشزه می خوانند اما باید دانست که نشوز مختص زنان نبوده و مردان نیز اگر نسبت به تمکین عام و خاص اقدام ننمایند نشوز محسوب گردیده و زن قانوناً می تواند با اثبات عسر و حرج نسبت به طلاق اقدام نماید.