مجازات قتل عمد و غیر عمد چیست؟

تن و جسم انسان موهبت و هدیه خدا به انسان می باشد و هیچ کس حق ندارد که این هدیه الهی را مورد آسیب قرار دهد، در کتب فقهی نیز این مسئله مورد تاکید قرار گرفته است. قتل در لغت به معنای از بین رفتن زندگی می باشد و در اصلاح به عملی گفته می شود که ادامه زندگی را از بین برده و به مرگ مجنی علیه یا مقتول منجر شود. در قانون مجازات اسلامی بخش قصاص جنایات علیه جسم را در سه دسته اصلی عمدی، شبه عمدی و خطای محض قرار داده است. در این قسمت به یکی از انواع قتل تحت عنوان قتل عمد می پردازیم.

قتل عمد چیست و انواع آن کدام است؟

قتل عمد یکی از انواع قتل می باشد که در آن قاتل یا جانی هم قصد فعل دارد و هم قصد نتیجه. برای روشن شدن این مطلب مثالی در این خصوص ذکر می کنیم به طور مثال فرض کنید شخص الف قصد دارد با چاقویی به شخص ب ضربه وارد کند و هدفش از این ضربه کشتن فرد مورد نظر باشد دراینجا چون هم قصد فعل دارد و هم نتیجه لذا جنایت یا قتل عمدی می باشد ولی اگر قصد فعل داشته ولی قصد نتیجه نداشته باشد و اتفاقا قتل حاصل شود، دارای دوحالت است یا فعل نوعا کشنده است به صورت مطلق یا به واسطه شرایط مقتول و یا اینکه چنین شرایطی ندارد، در صورت نوعا کشنده بودن حتی اگر قصد نتیجه یا همان کشتن را نداشته باشد قتل عمدی می باشد، مثل اینکه فردی را از آپارتمان چند طبقه به پایین پرت کند و ادعا نماید که قصد کشتن مقتول را نداشته است، این عذر پذیرفته نمی باشد. در قانون مجازات اسلامی قتل عمد را به 4 نوع تقسیم کرده است:

1. قصد فعل و نتیجه باشد، اما شخص معین مورد نظر نمی باشد.
2. قصد فعل داشته باشد ولی قصد نتیجه یعنی کشتن و قتل را نداشته باشد ولی عمل نوعا کشنده باشد و قاتل بداند که عمل او در واقع منتهی به قتل می شود.
3. قصد ارتکاب قتل را نداشته باشد و در نوع انسان های متعارف عمل او موجب مرگ دیگری نشود ولی اتفاقا بخاطر شرایط خاص مقتول مثل بیماری، کهولت و ... موجب مرگ او شود و قاتل یا جانی از شرایط خاص مقتول آگاه باشد.
4. قاتل قصد ایراد جنایت یا قتل را داشته باشد ولی فرد یا جمع معنی مورد نظر او نباشد و در عمل قتل یا جنایت واقع شود مثل بمب گذاری.

مشاوره حقوقی آنلاین در داداپ: بهترین و سریع ترین راه برای کسب نظر از وکلای متخصص

مجازات قتل عمد در قانون مجازات اسلامی

•  قصاص: به موجب ماده 381 قانون مجازات اسلامی، مجازات قتل عمد در صورت تقاضای ولی دم و وجود سایر شرایط مقرر در قانون قصاص می باشد. در ماده 438 قانون مجازات اسلامی بیان شده است که اگر در اجرای قصاص ،قاتل زنده بماند حق قصاص برای اولیای دم محفوظ می باشد.

•  دیه و تعزیر: در ماده 301 قانون مجازات، به این مسئله پرداخته است که در صورتی قصاص ثابت می شود که قاتل پدر یا جد پدری مقتول نباشد و قاتل و مقتول در دین و عقل برابر باشند پس اگر عاقل دیوانه را به قتل برساند و یا اینکه مسلمان کافر را در این صورت قصاص ثابت نمی شود. ولی این به معنای این نیست که اگر بالغ، نابالغ را به قتل برساند قصاص نشود. همچنین در صورتی که اولیای دم از حق قصاص خود گذشت کنند.
•   عدم محکومیت به دیه و قصاص: طبق ماده 302 قانون مجازات اسلامی اگر مقتول مرتکب جرم حدی شده باشد که مجازات آن سلب حیات یا کشتن مقتول باشد، در این صورت اگر کسی او را به قتل برساند قصاص و دیه قابل پرداخت نیست هچنین در ادامه به اینکه اگر قاتل در مقام دفاع مشروع مجنی علیه را به قتل برساند قصاص و دیه منتفی است. مورد دیگر جایی است که  قاتل همسر مقتول باشد و او را در هنگام زنا ببیند و یا اینکه مقتول قبلا مرتکب قتل شده باشد و قاتل در مقام استیفای حق به عنوای ولی دم او را به قتل برساند.
•  تعزیر: براساس ماده 612 اگر قاتل شاکی نداشته باشد و یا شاکی گذشت کند و یا اینکه به هر علت قصاص نشود در صورتی که عمل او باعث اخلال در نظم جامعه شده باشد یا اینکه عدم مجازات او باعث جری شدن قاتل یا سایرین بشود قاتل به 3 تا 10 سال حبس محکوم می شود.

قتل غیر عمد چیست؟

همانگونه که در قسمت قبل بیان نمودیم براساس قانون جنایات به سه دسته اصلی تقسیم می شد اما در خصوص قتل به لحاظ شیوه اجرا و مجازات نوع دیگری از قتل وجود دارد که تحت عنوان قتل غیر عمد از آن یاد مشود در واقع قتل غیرعمد ترکیبی از قتل شبه عمد یا خطای مخص با بی احتیاطی، بی مبالاتی، نداشتن مهارت و عدم رعایت نظامات می باشد که می توان تمام این عناوین را تحت عنوان تقصیر تفسیر کرد. در ماده 145 قانون مجازات اسلامی نیز جنایت غیرعمد را اعم از خطای محض و شبه عمد دانسته است که ناشی تقصیر می باشد و تقصیر را تحت عنوان بی احتیاطی، بی مبالاتی بیان کرده و غفلت، عدم رعایت نظامات دولتی و ... را از مصادیق بی احتیاطی و بی مبالاتی محسوب کرده است.

اما پاسخ اینکه قتل عمد چیست به وضوح در ماده 616 بیان شده است که در صورتی که قتل غیرعمد به واسطه بی احتیاطی یا بی مبالاتی یا اقدام به امری که مرتکب در آن مهارت نداشته است یا به سبب عدم رعایت نظامات واقع شود، مرتکب مجازات می شود. پس می توان اینگونه پاسخ داد که قتلی است که در اثر تقصیر قاتل واقع می شود و مشمول عنوان عمدی نیست و یا شبه عمدی یعنی قصد نتیجه وجود ندارد و یا خطایی یعنی قصد فعل و نتیجه هردو وجود ندارد، می باشد. یکی از مصادیق چنین قتلی که در قانون به صراحت از آن یاد شده است قتل غیرعمدی ناشی از تصادفات رانندگی می باشد که در آن مرتکب یا قاتل نه قصد فعل دارد و نه نتیجه ولی چون تقصیر کرده است در صورت ارتکاب قتل مجازات می شود.

راهنمای انتخاب بهترین وکیل در اپلیکیشن داداپ

مجازات جرم قتل غیرعمد چیست؟

برای پی بردن به مجازات جرم قتل غیر عمد آن را در دو بخش مجزا بررسی می کنیم:

• قتل غیر عمد خارج از تصادفات رانندگی: طبق ماده 616 قانون مجازات بخش تعزیرات، مجازات قتل  غیر عمد حبس از 1 تا 3 سال و همچنین پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه اولیای دم می باشد مگر اینکه خطای محض باشد. یعنی اگر خطای محض باشد حبس منتفی می باشد.
• قتل غیر عمد در تصادفات رانندگی: طبق ماده 714 قانون مجازات بخش تعزیرات، هرگاه بی احتیاطی یا بی مبالاتی یا عدم رعایت نظامات دولتی یا عدم مهارت راننده وسایل نقلیه زمینی، آبی یا هوایی یا متصدی موتوری، منتهی به قتل غیرعمد شود، مرتکب به 6 ماه تا 3 سال حبس و نیز پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه اولیای دم محکوم می شود.

نحوه شکایت در جرم قتل

جرم قتل به مانند سایر جرائم به دلیل اینکه جنبه کیفری دارد می بایست با تقدیم شکواییه آغاز شود و این شکواییه که می تواند به صورت شفاهی یا کتبی باشد به دادسرا تحویل داده می شود. در صورت اینکه جرم قتل محرز باشد و ادله قابل قبول یا قابل استناد بازپرس به دستور دادستان تحقیقات آن را انجام می دهد و بازپرس می تواند در جریان تحقیقات از ضابطین نیز استفاده کند. نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که دادستان نمی تواند تحقیقات این جرم را انجام دهد مگر اینکه این جرم به صورت مشهود انجام شده باشد، بعد از اینکه روند تحقیقات تکمیل شد در صورت احراز مجرمیت قاتل پرونده با صدور کیفرخواست توسط دادستان به دادگاه کیفری 1 ارسال می شود و دادگاه در خصوص مجرم تصمیم می گیرد.

گاهی جرم قتل در منظر ضابطین و یا دادستان اتفاق می افتد در این صورت آنها اقدامات لازم را جهت حفظ ادله و آثار جرم انجام داده و تحقیق در خصوص آن را به بازپرس واگذار می کنند. چنانچه شاکی که در این جا به دلیل اینکه مقتول فوت شده است اولیای دم یا دادستان می باشد در قتل عمد گذشت کنند به معنای آزادی قاتل نمی باشد و جهت حفظ نظم جامعه و جلوگیری از جری شدن قاتل مجازات تعزیری پابرجاست.

بیشتر بخوانید: وکیل کیفری خوب چه خصوصیاتی دارد؟ 

مدت زمانی که باید در زندان بماند؟

درخصوص مدت زمان ماندن قاتل در زندان می بایست بین قتل عمد و غیر عمد در حالت های گوناگون تفکیک قائل شد. در صورتی که قتل عمد محقق شود قاتل به هر علت که در قسمت بالا شرح دادیم قصاص نشود 3 تا 10 سال می بایست در زندان بماند. اما در خصوص قتل غیر عمد بستگی دارد ناشی از تصادف رانندگی باشد یا نه که در مورد اول حبس 6 ماه تا سه سال و در غیر آن 1 تا 3 سال می باشد.

مجازات اجیر کردن قاتل در قانون چیست؟

اجیرکردن به معنای واگذاری امری به دیگری می باشد. گاهی پیش می آید که افراد برای کشتن مقتول از دیگران برای رسیدن به اهداف خود استفاده می کنند و در ازای پرداخت مبلغی، افراد را تحریک به قتل می کنند. درخصوص تحقق جرم قتل باید بین مباشر و معاون این جرم تفکیک قائل شد. مباشر کسی است که در صحنه جرم حاضر شده و با انجام عملیاتی و بدون واسطه مرتکب قتل می شود در حالی که معاون اساسا با مباشر اصلی وحدت قصد دارد و در عملیات اجرایی وارد نمی شود ماده 126 قانون مجازات اسلامی مصادیق معاونت را احصا کرده است. اصولا افرادی که پشت پرده قتل های اجاره ای هستند معاون هستند و در قانون مجازات اسلامی برای جرم معاونت در قتل، در مواد612 و 127 مجازات تعیین شده است.

در ماده 612 بیان شده است که اگر قاتل قصاص نشود مجازات معاون 1 تا 5 سال است اما در صورتی که قاتل قصاص شود براساس ماده 126 معاون قتل به حبس تعزیری درجه 2 یا 3 محکوم می شود. طبق ماده 19 قانون مجازات اسلامی مدت حبس تعزیری درجه دو 15 تا 25 سال و حبس تعزیری درجه سه 10 تا 15 سال است.