اعاده دادرسی در امور حقوقی و کیفری

یکی از طرق فوق العاده اعتراض به آرای محاکم قضایی اعم از کیفری و حقوقی اعاده دادرسی می باشد که هدف آن اجرای عدالت و جلوگیری از تضییع حقوق افراد حتی در صورت صدور حکم قطعی می باشد در واقع در اعاده دادرسی که به معنای بازگشت می باشد پرونده مجدد به دادگاه صادرکننده صدورحکم اعاده می شود تا مجدد رسیدگی و عیوب رای مرتفع گردد در اعاده دادرسی کیفری پرونده به دادگاه هم عرض دادگاه صادرکننده حکم قطعی ارجاع داده می شود. لازم به ذکر است که در اعاده دادرسی کیفری ثبت درخواست اعاده دارسی به دیوان عالی تقدیم می شود در حالی که در امور حقوقی دادخواست به دادگاه صادرکننده حکم قطعی ارائه می شود.
در این مقاله به تفصیل اعاده دادرسی و انواع آن که شامل کیفری و حقوقی می باشد می پردازیم

اعاده دادرسی چیست؟ 

اعاده دادرسی یکی از روش های  اعتراض فوق العاده  به آراء قطعی محاکم است زیرا در بعضی مواردحتی با فرض  وجود اینکه  که احکام دادگاه ها بر اساس قوانین و مقررات و رعایت اصول  مسلم حقوقی صادر شده است  اما  محکوم علیه نسبت به آن معترض است . در این صورت شخص معترض می تواند درخواست خود را در قالب  اعاده دادرسی  مطرح کند. در اعاده دادرسی رسیدگی به پرونده و دعوا مجددا  در دادگاه هم عرض دادگاهی خواهد بود که حکم  قطعی را صادر کرده است در این صورت با درخواست محکوم علیه مبنی بر انجام اعاده دادرسی، دعوایی که منجر به صدور حکم قطعی شده است، مجدداً مورد رسیدگی قرار می گیرد و در این حالت رسیدگی مجدد در دادگاه از نظر ماهوی می باشد براساس ماده 426 قانون آیین دارسی مدنی: نسبت به احکامی که قطعیت یافته ممکن است به جهات ذیل درخواست اعاده دادرسی شود. 
بنابراین :اولا صدور اعاده دادرسی نسبت به آرا می باشد نه قرارها، ثانیا حکم صادره می باسیت قطعی شده باشد.
در اعاده دارسی حقوقی پرونده مجدد به دادگاه صادرکننده حکم قطعی  ارسال می شود.

اقسام اعاده دادرسی

اعاده دادرسی دو نوع می باشد. براساس ماده 432 آیین دادرسی مدنی :اعاده دادرسي بر دو قسم است:
الف- اصلي:  عبارت است از اين كه متقاضي اعاده دادرسي به طور مستقل آن را درخواست نمايد. 
دادخواست اعادة دادرسي اصلي به دادگاهي تقديم مي‌شود كه صادركننده همان حكم بوده است.
ب- طاري:  عبارت است از اين كه در اثناي يك دادرسي حكمي به عنوان دليل ارايه شود و كسي كه حكم ياد شده عليه او ابراز گرديده نسبت به آن درخواست اعاده دادرسي نمايد. درخواست اعاده دادرسي طاري به دادگاهي تقديم مي‌گردد كه حكم در آنجا به عنوان دليل ابراز شده است.
 دادگاهي كه دادخواست اعاده دادرسي طاري را دريافت مي‌کند  مكف است آن را به دادگاه صادركننده حكم ارسال نمايد و چنان‌چه دلايل درخواست را قوي بداند و تشخيص دهد حكمي كه درخصوص درخواست اعاده دادرسي صادر مي‌گردد مؤثر در دعوا مي‌باشد، رسيدگي به دعواي مطروحه را در قسمتي كه حكم راجع به اعادة دادرسي در آن مؤثر است تا صدور حكم نسبت به اعاده دادرسي به تأخير مي‌اندازد و در غير اين‌صورت به رسيدگي خود ادامه مي‌دهد.

چنانچه نیاز به مشاوره با وکیل پایه یک دادگستری در خصوص مسائل حقوقی و کیفری را دارید میتوانید از وکلایی که در داداپ به شما معرفی میکنیم، مشاوره بگیرید.

موارد اعاده دادرسی

برای اینکه محکوم علیه و متضرر از حکم در دعوای حقوقی بتواند دادخواست اعاده دارسی بدهد می بایست دادخواست او منطبق با یکی از موارد اعاده دادرسی در ماده 474 قانون آیین دادرسی کیفری و 426 آیین دادرسی مدنی باشد در ادامه در بخش جهات اعاده دادرسی موارد را ذکر می کنیم.

جهات و شرایط اعاده دادرسی حقوقی و کیفری

1. جهات اعاده دادرسی در امور کیفری براساس ماده 474 آیین دادرسی کیفری از قرار ذیل است:

• کسی به اتهام قتل شخصی محکوم شود و سپس زنده بودن وی محرز شود.
• چند نفر به اتهام ارتکاب جرمی محکوم شوند و ارتکاب آن جرم به‌گونه‏ ای باشد که نتوان بیش از یک مرتکب برای آن قائل شد.
• شخصی به علت انتساب جرمی محکوم شود و فرد دیگری نیز به موجب حکمی از مرجع قضایی به علت انتساب همان جرم محکوم شده باشد، به طوری که از تعارض و تضاد مفاد دو حکم، بی‌گناهی یکی از آنان محرز شود.
• درباره شخصی به اتهام واحد، احکام متفاوتی صادر شود.
• در دادگاه صالح ثابت شود که اسناد جعلی یا شهادت خلاف واقع گواهان، مبنای حکم بوده است.
• پس از صدور حکم قطعی، واقعه جدیدی حادث و یا ظاهر یا ادله جدیدی ارائه شود که موجب اثبات بی‌گناهی محکوم علیه یا عدم تقصیر وی باشد.
• عمل ارتکابی جرم نباشد و یا مجازات مورد حکم بیش از مجازات مقرر قانونی باشد.

  2. جهات اعاده دادرسی حقوقی براساس ماده 426 آیین دادرسی مدنی از قرار ذیل است:

• موضوع حكم ‚ مورد ادعاي خواهان نبوده باشد.
• حكم به ‌ميزان بيشتر از خواسته صادر شده باشد.
• وجود تضاد در مفاد يك حكم كه ناشي از استناد به اصول يا به مواد متضاد باشد.
• حكم صادره با حكم ديگري درخصوص همان دعوا و اصحاب آن ‚ كه قبلا توسط همان دادگاه صادر شده است متضاد باشد بدون آنكه سبب‌قانوني موجب اين مغايرت باشد.
• طرف مقابل درخواست‌كننده اعاده دادرسي حيله و تقلبي به‌كار برده كه در حكم دادگاه مؤثر بوده است.
• حكم دادگاه مستند به اسنادي بوده كه پس از صدور حكم ‚ جعلي بودن آنها ثابت شده باشد.
• پس از صدور حكم ‚ اسناد و مداركي به‌دست آيد كه دليل حقانيت درخواست‌كننده اعاده دادرسي باشد و ثابت شود اسناد و مدارك يادشده در‌جريان دادرسي مكتوم بوده و دراختيار متقاضي نبوده است.

اما در خصوص شرایط اعاده دادرسی باید گفت که برای اینکه اعاده دادرسی حاصل شود می بایست حکم قطعی صادر شده باشد بنابراین در خصوص قرارها نمی توان دادخواست اعاده دادرسی داد و همچنین در خصوص آرایی که قطعی نشده اند و قابل واخواهی و تجدیدنظر هستند نیز نمی توان دادخواست اعاده دارسی را مطرح کرد.

مستندات قانونی مرتبط با اعاده دادرسی

برای اینکه اعاده دادرسی واقع شود می بایست جهات قانونی آن مراعات گردد این جهات قانونی در قسمت بالا شرح داده شدند بنابراین مستندات قانونی مرتبط با اعاده دادرسی مواد 426 آیین دادرسی مدنی و 474 آیین دادرسی کیفری می باشد.

چه اشخاصی حق درخواست اعاده دادرسی را دارند؟

براساس ماده 475 آیین دادرسی کیفری اشخاص ذیل حق درخواست اعاده دارسی را دارند:
الف- محكوم عليه يا وكيل يا نماينده قانوني او و در صورت فوت يا غيبت محكوم عليه، همسر و وراث قانوني و وصي او
ب- دادستان كل كشور
پ- دادستان مجري حكم
لازم به ذکر است که در اعاده دادرسی حقوقی فقط خود فرد این حق را دارا می باشد نه همسر و نزدیکانش.

مهلت درخواست اعاده دادرسی حقوقی و کیفری

مهلت درخواست اعاده دادرسی برای اشخاص مقیم ایران 20 روز و برای اشخاص مقیم خارج از کشور دو ماه و به شرح زیر است:

1. نسبت به آرای حضوری قطعی، از تاریخ ابلاغ.
2. نسبت به آرای غیابی، از تاریخ انقضای مهلت واخواهی و درخواست تجدیدنظر.

البته در مواردی که درخواست‎ کننده‎ اعاده دادرسی عذر موجهی داشته باشد، باید دلایل عذر خود را ضمن دادخواست به دادگاهی که مرجع رسیدگی به اعاده دادرسی است، ارایه کند. دادگاه در این موارد در ابتدا به ادعای داشتن عذر، رسیدگی می‎کند و چنانچه عذر را موجه تشخیص دهد، قرار قبول دادخواست اعاده دادرسی را صادر و سپس دادخواست را برای انطباق داشتن یا انطباق نداشتن با جهات اعاده دادرسی بررسی می‎کند و در نتیجه قرار قبول یا رد اعاده دادرسی را صادر خواهد کرد. (ماده 427 و 306 قانون آیین دادرسی مدنی)‎ مهلت های مقرر در مواد 428، 429 و 430 قانون آیین دادرسی مدنی نیز مبتنی بر این اصل است و هیچ مهلتی علیه کسی که قادر به استفاده از آن نباشد، آغاز نمی‎شود.
نکته: در اعاده دادرسی کیفری هرزمان که متقاضی بخواهد می تواند اعاده دادرسی بنماید زیرا نباید فرد بی گناه را مجازات کرد.

جهت مشاوره حقوقی تلفنی، آنلاین و بصورت حضوری میتوانید از طریق اپلیکیشن داداپ برای دریافت نوبت مشاوره اقدام کنید.

مراحل درخواست اعاده دادرسی

بر اساس قانون آیین دادرسی مدنی ، اعاده دادرسی در امور مدنی به موجب دادخواست انجام می پذیرد . بر اساس ماده 435، در دادخواست اعاده دادرسی حقوقی مراتب زير درج می گردد:

1. نام و نام خانوادگي و محل اقامت و ساير مشخصات درخواست‌ كننده و طرف او
2. حكمی كه مورد درخواست اعاده دادرسی است
3. مشخصات دادگاه صادركننده حكم
4. جهتی كه موجب درخواست اعاده دادرسی شده است

علاوه بر این ، در صورتي‌ كه درخواست اعاده دادرسی حقوقی را وكيل تقديم دادگاه نمايد ، بايد مشخصات او در دادخواست ذكر و وكالت نامه نيز پيوست دادخواست گردد. پس از ثبت دادخواست در سامانه دادگاه صالح ، بدوا در مورد قبول يا رد درخواست اعاده دادرسی قرار لازم را صادر مي‌ نمايد و در صورت قبول درخواست اعاده دادرسی حقوقی ، مبادرت به‌ رسيدگی ماهوی خواهد نمود . 
در خصوص اعاده دادرسی کیفری درخواست به دیوان عالی کشور تقدیم می شود و دیوان اگر آن را منطبق با ماده 474 بداند درخواست را تایید کرده و پرونده را به دادگاه هم عرض ارجاع می دهد.

تفاوت اعاده دادرسی حقوقی و کیفری

بطور کلی مفهوم اعاده دادرسی در هر دوی آنها به یک معنا می باشد اما در اجرای آن تفاوت هایی وجود دارد:

• درخواست اعاده دادرسی حقوقی به دادگاهی ارجاع میشود که حکم از همان جا صادر شده است. اما درخواست اعاده دادرسی کیفری به شعب تشخیص دیوان عالی کشور ارجاع داده می شود.
• در اعاده دادرسی حقوقی طبق ماده 437 در دعاوی غیرمالی است که با پذیرش آن حکم متوقف می شود.

نکته: در دعاوی مالی این امر استثنا بشمار می آید و مربوط به زمانی می باشد که امکان تامین و جبران خسارت احتمالی وجود نداشته باشد، و در سایر دعاوی مالی حکم متوقف نمی شود.

• اعاده دادرسی کیفری با پذیرش درخواست، اجرای حکم کیفری معلق می گردد.
• در اعاده دادرسی حقوقی مهلت زمان مشخصی برای درخواست وجود دارد: طبق ماده 427، اشخاص مقیم ایران 20روز و برای اشخاص مقیم خارج 2ماه مهلت دارند تا درخواست اعاده دادرسی نمایند. اما در اعاده دادرسی کیفری هرزمان که متقاضی بخواهد می تواند اعاده دادرسی بنماید زیرا مجازات فرد بیگناه قابل جبران نیست!
• در اعاده دادرسی حقوقی تنها فقط محکوم علیه می تواند درخواست اعاده دادرسی را بدهد نه شخص دیگری، اما در اعاده دادرسی کیفری به برخی مقامات قضایی و همچنین در مواردی به خویشاوندان محکوم علیه حق درخواست اعاده دادرسی را می دهند.

مرجع صالح رسیدگی به اعاده دادرسی حقوقی و کیفری

بر اساس قانون آیین دادرسی مدنی ، مرجع رسیدگی به درخواست اعاده دادرسی ، دادگاهی است که حکم قطعی را صادر کرده است . به عنوان مثال ، اگر حکم قطعی توسط دادگاه بدوی یا نخستین صادر شده باشد ، همان دادگاه به درخواست اعاده دادرسی رسیدگی می کند و اگر هم دادگاه تجدیدنظر حکم قطعی صادر کرده باشد، همان دادگاه مجددا به تقاضای اعاده دادرسی رسیدگی و حکم مقتضی صادر می کند.
اما مرجع صالح برای رسیدگی به اعاده دارسی در امور کیفری دادگاه هم عرض صادرکننده حکم قطعی می باشد.

نحوه رسیدگی به اعتراض اعاده دادرسی حقوقی و کیفری

در اعاده دادرسی حقوقی دادگاه پس از بررسی دادخواست اعاده دادرسی، موضوع را صورت‎جلسه کرده و به همین وسیله قرار قبول یا رد دادخواست را صادر می‎کند. چنانچه قرار قبولی دادخواست صادر شود، دادگاه دستور تعیین وقت رسیدگی و ابلاغ آن به همراه نسخه دوم دادخواست به طرف مقابل و ابلاغ وقت به درخواست‎کننده را صادر می‎کند. هرگاه قرار رد درخواست صادر شود، این قرار به طرفین ابلاغ می‎شود.
در اعاده دادرسی کیفری دادخواست به دیوان عالی کشور تسلیم می شود و در صورتی که دیوان عالی انطباق دادخواست را با جهات مندرج در ماده 474 تایید کند با تجویز اعاده دادرسی رسیدگی مجدد را به دادگاه هم عرض دادگاه صادرکننده حکم قطعی ارجاع می دهد و مرجع مذکور مکلف به رسیدگی می باشد مرجع مذکور ممکن است حکم قبلی را رد یا تایید کند.

هزینه رسیدگی به اعاده دادرسی در امور حقوقی و کیفری

هزینه رسیدگی به اعاده دادرسی را نمی توان به درستی تعیین کرد اما در خصوص اعاده دادرسی دعاوی مالی هزینه دادرسی پنج و نیم درصد ارزش محکوم به می باشد و در خصوص دعاوی غیرمالی بسته به نوع دعوا متغیر است.در امور کیفری نیز هزینه دادرسی، اعاده دادرسی 50 هزار تومان است.

آثار اعاده دادرسی حقوقی و کیفری

   1  . اثر تعلیقی بر اجرای حکم:
اعاده دادرسی از طرق فوق العاده شکایت از احکام قطعیت یافته است. بنابراین قابلیت اعاده دادرسی و حتی صرف درخواست اعاده دادرسی نسبت به حکم، اجرای آن را متوقف نمی نماید. بلکه باید قرار قبولی صادر شود تا اجرای حکم به درخواست محکوم علیه متوقف شود. که در صورت قرار قبولی نیز به طرق زیر عمل خواهد شد:
در صورتی که محکوم به غیرمالی باشد: اجرای حکم تا روشن شدن نتیجه قعی اعاده دادرسی متوقف می ماند. البته  عملیات اجرایی در صورتی متوقف خواهد شد که:
اولا: عملیات اجرایی مختومه نشده باشد.
ثانیا: محکوم علیه حکم مورد درخواست اعاده دارسی، درخواست صدور قرار توقیف عملیات اجرایی را بنماید.
در صورتی که محکوم به مالی باشد: اگر امکان گرفتن تامین و جبران خسارت احتمالی باشد، به تشخیص دادگاه از محکوم له تامین مناسب گرفته شده و اجرای حکم ادامه می یابد. لام به ذکر است گرفتن تامین و جبران خسارت احتمالی، در صورت آمادگی محکوم له به دادن آن، علی القاعده همواره فراهم است.نوع تامین نیز می تواند؛ وجه نقد، ضمانت نامه بانکی، مال غیرمنقول و غیره باشد.
   2  . اثر تعلیقی بر دادرسی اصلی:
این اثر اعاده دادرسی در صورتی است که ابتدا به صورت طاری درخواست شده باشد.
   3  . اثر انتقالی:
اعاده دادرسی در محدوده جهت ادعا شده، دارای اثر انتقالی است؛ بدین معنا که دادگاه در صورت فسسخ حکم مورد شکایت باید دوباره نسبت به امر موضوعی و حکمی رسیدگی و تصمیم گیری نماید. بنابراین صدور قرار قرار تحقیق و معاینه محل، کارشناسی و غیره در اعاده دادرسی نیز امکانپذیر است.

سخن پایانی
صدورحکم قطعی پایان راه نیست و در صورتی که فردی دارای جهات اعاده دادرسی باشد می تواند از تضییع حقش جلوگیری کند بنابراین به همین منظور بهتر است اشخاص از خدمت وکلا در این زمینه استفاده نمایند زیرا علاوه بر آگاهی نسبت به قوانین این حق با رویه نیز به خوبی آشنا می باشند.