دعوای متقابل یکی از شیوه های دفاع می باشد که در آن خوانده در پاسخ به ادعای خواهان به شیوه عملی انجام می دهد.در واقع دعوای متقابل دعوایی است که در مقابل دعوی اصلی مطرح می شود. برای اینکه خوانده دعوا بتواند در مرحله رسیدگی و تا پایان جلسه اول در مرحله بدوی دادخواست متقابل خود را مطرح نماید می بایست دعوایی که مطرح می کند با دعوای اصلی دارای منشا واحد بوده یا با دعوای اصلی دارای ارتباط کامل باشد.
دعوای متقابل چیست؟
دعوا در لغت به معنای خواستن و ادعا کردن می باشد و در اصطلاح حقوقی، عملی است که برای تثبیت حقی که مورد انکار یا تجاوز واقع شده باشد، انجام می‌شود. دعوایی که در مقابل دعوای اصلی طرح می شود دعوای متقابل نام دارد. این دعوی ممکن است به منظور پاسخگویی به دعوای اصلی یا علاوه بر پاسخگویی، به منظور الزام خواهان به پرداخت چیزی یا انجام امری باشد. همچنین این دعوی ممکن است در مقابل دعوای خواهان به منظور کاستن از محکومیتی که خوانده را تهدید می‌کند، یا تخفیف آن یا جلوگیری کلی از این محکومیت یا حتی تحصیل حکم محکومیت خواهان اصلی به دادن امتیاز، علیه او اقامه شود.
عناصر دعوای متقابل
عناصر دعوای متقابل عبارتند از :
- داشتن منشا واحد یا ارتباط کامل با دعوی اصلی
- موخر بودن دعوی متقابل نسبت به دعوی اصلی
- دعوایی که در مقابل دعوی اصلی مطرح می شود و مشمول دفاع به معنای اخص نمی باشد. بنابراین صلح و تهاتر مشمول دعوای متقابل نمی‌باشد.
شرایط لازم در طرح دعوای متقابل
١ - دعوا از طرف خوانده علیه خواهان اقامه شود:
بر اساس ماده 141 قانون آیین دادرسی مدنی خوانده می‌تواند در مقابل ادعای خواهان اقامه دعوا کند. بنابراین دعوا متقابل باید الزاماً از سوی خوانده دعوا اقامه شود. اگرچه در خصوص تعیین مفهوم مدعی و مدعی‌علیه ملاک‌ها و ضوابط گوناگونی وجود دارد. اما چون در قانون گذار در مقام ارایه شرایط و احکام یکی از دعاوی طاری است. خوانده شخصی است که دعوا علیه او اقامه شده که می‌تواند در مقام دفاع، نسبت به اقامه دعوا متقابل اقدام کند. بنابراین حق طرح دعوا متقابل از سوی خوانده مسلم است.
سوال این است که آیا مجلوب ثالث نیز می تواند طرح دعوای متقابل کند؟
- براساس ماده 139 قانون آیین دادرسی مدنی شخص ثالثی که جلب می‌شود، خوانده شمرده می‌شود و تمام مقررات راجع به خوانده درباره او جاری است؛ لذا مجلوب ثالث نیز می‌تواند نسبت به اقامه دعوای متقابل علیه جالب اقدام کند. مگر اینکه جالب او را برای تقویت موضع خود جلب نموده باشد که در این که صورت حکم آن با موردی شخص ثالث برای تقویت موضع یکی از اصحاب دعوا وارد دعوا می‌شود یکی است.
٢ - با دعوای اصلی وحدت منشأ یا ارتباط کامل داشته باشد:
باید توجه داشت که رابطه ادعای خوانده با دعوای اصلی آن چنان نزدیک باشد که تأثیر تصمیم متخذه در یکی موثر در دیگری باشد. یا اینکه با رسیدگی به دعوای تقابل مانع رسیدگی به دعاوی با خواسته‌های متجانس به صورت جداگانه شود. هر چند قانونگذار از دو عنوان وحدت منشأ و ارتباط کامل صحبت نموده است. اما این دو عنوان دارای بار و تعاریف مختلفی هستند. منظور از منشأ یا سبب دعوا رابطه حقوقی مشخصی است که بر عمل یا واقعه‌ای حقوقی یا قانون مبتنی بوده و براساس آن خواهان خود را مستحق مطالبه می‌داند. همچنین دعوا خوانده ممکن است با دعوا اصلی دارای منشأ واحد نباشد، اما با آن ارتباط کامل داشته باشد.
٣ - دعوا در مهلت مقرر اقامه شود:
براساس قانون آیین دادرسی مدنی دادخواست دعوای متقابل باید تا پایان اولین جلسه‌ی دادرسی داده شود. بنابراین خوانده می‌تواند دعوا متقابل را قبل ازاولین جلسه دادرسی نیز اقامه کند. در این صورت اگر فرصت تا اولین جلسه دادرسی کافی باشد دادخواست تقابل به خوانده آن ابلاغ می‌شود؛ و رسیدگی به دعوای تقابل نیز در همان جلسه‌ای که برای رسیدگی به دعوای اصلی از قبل تعیین شده، صورت می‌گیرد و گرنه جلسه با توجه به درخواست خواهان دعوای اصلی تجدی خواهد شد.
مزایا و معایب طرح دعوای متقابل
طرح دعوای متقابل دارای مزایا و معایبی می باشد که در ادامه به آنها می پردازیم:
1 .فواید طرح دعوای متقابل
- صرفه‌جویی در زمان رسیدگی: با توجه به اینکه دعوای متقابل و دعوای اصلی در عرض هم رسیدگی می شوند همین امر سبب صرفه جویی در فرایند رسیدگی و وقت اصحاب دعوا می شود
- صرفه جویی در حق الوکاله : براساس ماده 4 آیین نامه تعرف وکلا، حق‌الوکاله وکیل در دعوای تقابل نصف حق‌الوکاله مرحله بدوی است .
- جلوگیری از صدور احکام متناقض: مهمترین فایده طرح دعوای طاری در عرض دعوای اصلی، جلوگیری از صدور احکام معارض است. وقتی به دو پرونده در دو دادگاه و حتی یک دادگاه اما به صورت جداگانه رسیدگی شود، ممکن است احکام صادره با هم قابل جمع نباشند.
- معافیت از دادن تامین اتباع بیگانه: براساس بند ۴ ماده ۲۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی، در دعوای اتباع ایرانی علیه اتباع خارجی، در صورتی که خوانده دعوای متقابل اقامه کند، از دادن تامین اتباع بیگانه معاف است.
2 .معایب دعوای متقابل:
- اطاله‌ی دادرسی برای خواهان دعوای اصلی.
- انحراف از صلاحیت نسبی دادگاه: انحراف از صلاحیت دادگاه، اگرچه به قواعد مربوط به صلاحیت لطمه می‌زند اما به علت مزایای توام شدن دو پرونده مرتبط، قابل توجه نیست.
جهت مشاوره با بهترین وکیل پایه یک دادگستری به اپلیکیشن داداپ مراجعه کنید
مستندات قانونی مرتبط با دعوای متقابل
مستندات قانونی مرتبط با دعوای متقابل در مواد مختلف آیین دادرسی مدنی بیان شده است که در ادامه به این مواد می پردازیم:
1 . ماده ۱۴۱ قانون آیین دادرسی مدنی:
خوانده می تواند در مقابل ادعای خواهان اقامه دعوا نماید. چنین دعوایی در صورتی که با دعوای اصلی ناشی از یک منشاء بوده یا ارتباط کامل داشته باشد، دعوای متقابل نامیده شده و تواما رسیدگی می شود و چنانچه دعوای متقابل نباشد، در دادگاه صالح به طور جداگانه رسیدگی خواهد شد. بین دو دعوا وقتی ارتباط کامل موجود است که اتخاذ تصمیم در هر یک موثر در دیگری باشد.
2 . ماده ۱۴۳ قانون آیین دادرسی مدنی:
دادخواست دعوای متقابل باید تا پایان اولین جلسه دادرسی تقدیم شود و اگر خواهان دعوای متقابل را در جلسه دادرسی اقامه نماید، خوانده می تواند برای تهیه پاسخ و ادله خود تاخیر جلسه را درخواست نماید. شرایط و موارد رد یا ابطال دادخواست همانند مقررات دادخواست اصلی خواهد بود.
3 . ماده ۱۷ قانون آیین دادرسی مدنی:
هر دعوایی که در اثنای رسیدگی به دعوای دیگر از طرف خواهان یا خوانده یا شخص ثالث یا از طرف متداعیین اصلی بر ثالث اقامه شود دعوای طاری نامیده می شود. این دعوا اگر با دعوای اصلی مرتبط یا دارای یک منشاء باشد، در دادگاهی اقامه می شود که دعوای اصلی در آنجا اقامه شده است.
4 . ماده ۱۰۳ قانون آیین دادرسی مدنی:
اگر دعاوی دیگری که ارتباط کامل با دعوای طرح شده دارند در همان دادگاه مطرح باشد، دادگاه به تمامی آنها یکجا رسیدگی می نماید و چنانچه در چند شعبه مطرح شده باشد در یکی از شعب با تعیین رئیس شعبه اول یکجا رسیدگی خواهد شد. در مورد این ماده وکلا یا اصحاب دعوا مکلفند از دعاوی مربوط، دادگاه را مستحضر نمایند.
دعوای تقابل در مرحله واخواهی
براساس نظریه مشورتی شماره 994/7 مورخ 18/05/1382 اداره حقوقی قوه قضاییه، در رسیدگی به دعوای منتهی به صدور حکم غیابی فرض بر این است که خوانده از جریان دادرسی مطلع نبوده است ، بنابراین تقدیم دادخواست واخواهی به منزله اولین جلسه خواهد بود و در نتیجه رسیدگی به دادخواست متقابل در این مرحله بلااشکال است. پس خوانده حکم غیابی می توان ضمن واخواهی دادخواست متقابل خود را نیز مطرح نماید.
دعوای تقابل در مرحله تجدیدنظر
امکان طرح دادخواست تقابل وجود دارد و در صورت طرح دادخواست تقابل و تجدیدنظر هم‌زمان به دعوا در محکمه بدوی در خصوص دادخواست تقابل اظهارنظر می‌شود و متعاقباً به دادگاه تجدیدنظر ارسال می شود.
نظر کمیسیون نشست قضائی (۱) مدنی
مطابق مقررات ماده ۱۴۳ قانون آیین دادرسی دادگاه‌ها در امور مدنی مصوب ۱۳۷۹ دادخواست دعوای متقابل باید تا پایان اولین جلسه دادرسی تقدیم شود.
طرح دادخواست متقاضی بعد از جلسه اول مرحله نخستین دادرسی، دادخواست اصلی علی‌حده تلقی می‌شود و مورد رسیدگی قرار می‌گیرد. در فرض سؤال چنانچه محکوم‌علیه همراه با دادخواست تجدیدنظر، دادخواست تقابلی نیز تقدیم کرده باشد، دادگاه دادخواست تقابل را تفکیک نموده، پرونده تجدیدنظرخواهی را پس از تکمیل و با تبادل لوایح به مرجع تجدیدنظر ارسال می‌کند و به دعوای متقابل به‌عنوان دادخواست اصلی رسیدگی نخستین خواهد کرد.
زوال یا توقف دعوای اصلی و اثر آن بر دعوای تقابل
دعوای متقابل یکی از دعاوی طاری است که از سوی خوانده علیه خواهان دعوای اصلی اقامه می شود. جز در موارد استثنایی، زوال دعوای اصلی تأثیری بر دعوای متقابل نداشته و این دعوا مستقلا به حیات حقوقی خود ادامه می دهد. بنابراین زوال و یا توقف دعوای اصلی اصولا تاثیری بر دعوای متقابل نخواهد داشت.
مهلت طرح دعوای تقابل
طرح دعاوی مختلف براساس قانون در مواعد زمانی مشخص قابل قبول می باشد وگرنه سبب بروز مشکلاتی برای طرح کننده آنها خواهد شد براساس ماده ۱۴۳ آیین دادرسی مدنی دادخواست تقابل باید تا پایان اولین جلسه دادرسی تقدیم گردد . بنابر نظریه مشورتی و اتفاق نظری که در این خصوص وجود دارد طرح دعوای متقابل تا پایان جلسه اول محدود به رسیدگی در مرحله بدوی نبوده و اگر خوانده تا پایان اولین جلسه در مرحله تجدیدنظر خواهی هم دعوای متقابل را مطرح نماید دادگاه رسیدگی به اصل دعوا به دعوای متقابل نیز رسیدگی می کند.البته در این خصوص مخالفانی نیز وجود دارد که صرفا طرح دعوای متقابل را محدود به مرحله بدوی می دانند.
نکته:طرح دعوای متقابل تنها در مرحله فرجام خواهی قابل طرح نمی باشد.
اگر دعوای متقابل قبل از اولین جلسه دادرسی مطرح شود در این صورت وقت دادرسی به خوانده که همان خواهان دعوای اصلی می باشد ابلاغ می شود و در همان جلسه ای که برای دعوای اصلی در نظر گرفته شده است رسیدگی به دعوای متقابل نیز صورت می گیرد اما اگر دعوای تقابل در اولین جلسه دادرسی اقامه گردد و خوانده تاخیر جلسه را جهت تدارک دیدن ادله جهت پاسخ به دعوای تقابل درخواست نماید جلسه دادرسی به تاخیر می‌افتد و جلسه مجدداً برگزار می گردد و در جلسه تجدیدشده به هر دو دعوا به صورت یکجا رسیدگی صورت می‌گیرد.
مرجع رسیدگی به دعوای تقابل
مرجع رسیدگی به دعوای متقابل دادگاهی می باشد که صلاحیت رسیدگی به دعوای اصلی را دارا می باشد و در این خصوص نیاز به رعایت صلاحیت محلی نمی باشد به این معنا که ممکن است دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوای اصلی از حیث محلی و مکانی صالح نباشد. بنابراین دعوای متقابل هم در آن دادگاه مورد رسیدگی قرار می گیرد اما لازم به ذکر است درصورتی که دعوای متقابل با دعوای اصلی منشا واحد داشته باشد اما ارتباط کامل نداشته باشد دادگاه می بایست دعوای را از همدیگر تفکیک کند و به طور جداگانه به آنها رسیدگی کند.
مشاوره با وکلای داداپ قبل از طرح دعوای تقابل
گروه وکلای حقوقی داداپ مجموعه ای متخصص از وکلای دادگستری، کارشناسان ارشد حقوق و حقوقدانان می باشد که با ارائه مشاوره های تخصصی، قبول وکالت و مشاوره در دعاوی حقوقی و کیفری آماده ارائه خدمات به کاربران محترم می باشد
دعوای متقابل و بسیاری از دفاعات در مرحله رسیدگی و همچنین مواعد طرح آنها دارای اهمیت بسیاری می باشد که در صورتی که فرد به درستی در خصوص آنها عمل نکند حقش ضایع می شود به همین دلیل است که افراد ناگزیر به استفاده از خدمات وکلای متخصص که تحصیل کرده رشته حقوق بوده و به قوانین و رویه تسلط وافر دارند می باشند.گروه وکلای داداپ دارای وکلای متخصص و مجربی می باشد که در زمینه دعاوی تخصصی و طرح دعوای متقابل در آنها در کنار خواندگان دعوا بوده و آماده ارائه خدمات به این عزیزان می باشند.استفاده از خدمت وکلای داداپ علاوه بر صرفه جویی در زمان و هزینه سبب جلوگیری از عواقب جبران ناپذیر عدم آگاهی و دقت عمل برای کاربران محترم می باشد.
سخن پایانی
دعوا به معنای طلب کردن و دادخواهی می باشد ،یکی از اقسام این دعوا که صرفا می تواند توسط خوانده و تاگایان جلسه اول مطرح شود دعوای متقابل می باشد برای اینکه دادگاه صادرکننده حکم اصای به این دعوا نیز رسیدگی کند باید دعوای متقابل مطرح شده با دعوای اصلی دارای منشا واحد بوده یا ارتباط کامل داشته باشد.
بیشتر بخوانید: کمیسیون ماده 56 منابع طبیعی
تنظیم اظهارنامه
مشاوره حقوقی حضوری